woensdag 15 mei 2013

Marcellus Emants : 'Een nagelaten bekentenis' (1894)


Als tot op het bot beklijvende psychologische roman vormt 'Een nagelaten bekentenis' een verpletterend meesterwerk van een kolossale somberheid dat gestaag maar gedecideerd je gemoed omhult met een gitzwarte nevel. Het opzet lijkt klassiek : Marcellus Emant (1848-1923) laat met Willem Termeer een getroebleerd man aan het woord die recent zijn vrouw vermoordde en deze drukkende last van zich af wil schrijven met een gedetailleerd relaas van de feiten en gebeurtenissen die tot de noodlottige ontknoping leidden. Hiertoe gaat de ik-figuur over tot een minutieuze analyse van zijn eigen persoonlijkheid en de wereld rondom hem.

Gebruik makend van een donkere, beeldrijke taal in een voor die tijd progressieve spelling, voert de auteur met zijn hoofdpersonage een overtuigd positivist en fervent aanhanger van de erfelijkheidsleer op die zichzelf volledig ziet als speelbal van de omstandigheden en gedegenereerde van geboorte. Het schuldvraagstuk gaat volledig aan hem voorbij. Het hoe en waarom daarvan – net omdat we alles door Termeers ogen zien – ontwikkelt zich hoe langer hoe meer tot het centrale thema van de roman. Zo valt op hoe licht Termeer heen gaat over de sowieso al weinige tegenkanting die hij doorheen het boek krijgt tegen zijn gedachtengang, namelijk nagenoeg alleen deze van zijn buurman, de ex-dominee De Kantere die een schuchtere poging onderneemt hem te overtuigen van het geloof in de vrije wil. Helemaal pessimistisch wordt de toon als Termeer en passant opmerkt dat misschien alle mensen wel acteren en enkel hun ware, aan hem gelijkende aard beter weten te verbergen, waarmee Emants de mogelijkheid openlaat dat ieder monter ogend aangezicht een trieste broeihaard van ellendige hersenspinsels verbergt.

Ondanks zijn aanzienlijke oeuvre is het toch vooral met 'Een nagelaten bekentenis' dat Marcellus Emants zich als een soort Zola van de Lage Landen een prominente plaats opeist tussen de allergrootsten uit de Nederlandstalige literatuurgeschiedenis. Naturalisme van de bovenste, meest meedogenloze plank.