Arthur van Schendel: 'Een zwerver verliefd' (1904)

Met zijn historische setting, thematische maatschappelijke ontsnappingsdrang en nadrukkelijke focus op het gevoelsleven vormt 'Een zwerver verliefd' in samenhang met opvolger 'Een zwerver verdwaald' (1907) een tweeledig pareltje van de Nederlandse neoromantiek. Hoofdpersonage Tamalone is een dromer die zijn inherent noodzakelijke keuze voor een leven in verbeelding en illusies zo goed als mogelijk tracht waar te maken in de harde realiteit. Zijn enige optie lijkt een zwervend bestaan dat hem, doorgaans te voet, naar de meest diverse uithoeken van een Middeleeuws Frankrijk, Spanje en Italië voert, en als rondtrekkend praatjesmaker zowel een heleboel vrienden als vijanden oplevert. Tamalone's consensuswereld wordt echter volledig op zijn kop gezet wanneer hij tegen wil en dank een onmogelijke liefde ontwikkelt voor de Italiaanse edeldame Mevena. Quasi onmiddellijk voorvoelt hij dat een noodlottige confrontatie met de door hem finaal verworpen werkelijkheid nu vroeg of laat onontkoombaar zal zijn. En gelijk heeft hij.

Hoewel we te maken hebben met een soepele en goed gestoffeerde plot, beweegt deze zich toch wat versluierd en mistig doorheen het verhaal dat daarentegen het innerlijke leven van de protagonisten volmondig op het voorplan schuift. Wat het boek er hierdoor uiteraard een tikkeltje bij inschiet aan vaart, wint het dan weer ruimschoots terug aan diepgang. Terwijl bijvoorbeeld uiterlijke persoonsbeschrijvingen tot een absoluut minimum beperkt blijven, ontleedt de auteur op romantisch poëtische wijze een veelheid aan gevoeligheden en psychologische gesteldheden die niet zelden gelinkt worden aan gedetailleerde analyses van de omringende natuur, tot op het bot. Opvallend is verder hoe haast op impressionistische wijze gebruik wordt gemaakt van het veranderlijk invallende zonlicht om de subtielste emotionele schakeringen op te roepen. Het moge duidelijk wezen dat sfeerschepping en gevoel glorieus triomferen over naakte feiten. We zijn er zelfs niet volkomen zeker van, maar vermoeden wel sterk dat het hele gebeuren zich afspeelt tegen de achtergrond van de laatste opwelling van de 12de eeuwse Investituurstrijd tussen paus Alexander III en keizer Frederik I (aka Roodbaard).

Aan het prille begin van zijn literaire carrière leverde Arthur van Schendel (1874-1946) met 'Een zwerver verliefd' al meteen een meesterwerk af. Het was een aanzet tot een rijkgevuld en gevarieerd oeuvre waarvan op zijn minst ook de eerder naturalistische Hollandse zeeromans en 'De wereld een dansfeest' (1938) de tand des tijds wisten te overleven.